Viêm đường tiết niệu xuất phát từ nguyên nhân vi khuẩn gây bệnh và thường dùng kháng sinh để điều trị. Do đó, nếu bạn có những thắc mắc xoay quanh kháng sinh điều trị viêm đường tiết niệu, lưu ý khi dùng thuốc, tác dụng phụ… hãy cùng tìm hiểu lời khuyên của PGS.TS.BS Vũ Lê Chuyên (Trưởng khoa Tiết niệu - BVĐK Tâm Anh TP.HCM) qua bài viết sau đây.
Viêm đường tiết niệu là gì?
Viêm đường tiết niệu là tình trạng này xảy ra khi vi khuẩn từ da hay trực tràng tấn công vào niệu đạo và lây nhiễm vào đường tiết niệu. Nhiễm trùng có thể ảnh hưởng đến một số bộ phận của đường tiết niệu, nhất là bàng quang, tạo thành viêm bàng quang. Tuy nhiên, nhiễm trùng thận (viêm bể thận) mới là loại nguy hiểm nhất, dù tỷ lệ nhỏ hơn.
Viêm đường tiết niệu hay nhiễm khuẩn đường tiết niệu là một bệnh rất phổ biến, không phân biệt giới tính hay độ tuổi. Tuy nhiên, do đặc điểm cấu tạo của hệ tiết niệu, nên nữ giới thường dễ nhiễm bệnh hơn nam giới.
Viêm đường tiết niệu không thể tự khỏi nên bệnh nhân thường được bác sĩ chỉ định đơn thuốc điều trị viêm đường tiết niệu bằng kháng sinh. Vì thế, cần phải nghiêm túc tuân thủ để nhanh lành bệnh và hạn chế nguy cơ tái phát.Các nhóm thuốc kháng sinh trong điều trị viêm đường tiết niệu
Theo các chuyên gia Tiết niệu, BVĐK Tâm Anh, viêm đường tiết niệu có những đặc thù về vị trí, tình trạng… Các bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc kháng sinh đường uống, tiêm tĩnh mạch hay thuốc sát khuẩn tại chỗ để tối ưu hiệu quả điều trị.
Các nhóm thuốc kháng sinh điều trị viêm đường tiết niệu phổ biến
1. Nhóm kháng sinh dẫn xuất Sulfamid
Sulfamid thuộc nhóm kháng sinh tổng hợp với kết cấu bột trắng, khó tan trong nước, nhưng dễ tan trong huyết thanh và mật. Sulfamid đóng vai trò như một chất kiềm khuẩn bởi cơ chế tác dụng của nhóm kháng sinh này là ngăn cản quá trình tổng hợp acid folic của vi khuẩn, ức chế dihydrofolat synthetase, enzym tham gia tổng hợp acid folic.
Phổ kháng khuẩn của Sulfamid rất rộng, bao gồm các cầu khuẩn, trực khuẩn gram (+) và (-). Tuy nhiên, nhược điểm của nhóm kháng sinh dẫn xuất Sulfamid chính là tỷ lệ kháng thuốc và kháng chéo giữa các Sulfamid cao, ảnh hưởng đến tác dụng điều trị bệnh. Vì thế, Sulfamid thường được phối hợp với các kháng sinh khác trong đơn thuốc điều trị viêm đường tiết niệu.
Phân loại
Thông thường, hầu hết các Sulfamid được hấp thu nhanh qua dạ dày và ruột, vào máu và được đưa đến các mô trong cơ thể. Hiện tại, nhóm kháng sinh này được chia làm 4 loại gồm:
- Loại hấp thu nhanh, thải trừ nhanh
- Loại hấp thu rất ít
- Loại thải trừ chậm
- Loại để dùng tại chỗ
Trong đó, loại hấp thu nhanh, thải trừ nhanh được dùng điều trị nhiễm khuẩn theo đường máu nên thường được bác sĩ kê toa điều trị viêm đường tiết niệu.
Tác dụng phụ
Các tác dụng phụ không mong muốn khi dùng nhóm kháng sinh Sulfamid:
- Ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa như gây buồn nôn, nôn, tiêu chảy…
- Ảnh hưởng đến thận, gây đau bụng thận, đái máu, vô niệu hay viêm ống kẽ thận
- Ảnh hưởng đến da như mụn nước, bọng nước, bong tróc da…
- Ảnh hưởng đến máu như giảm bạch cầu, tiểu cầu, suy tủy…
- Ảnh hưởng đến gan, gây vàng da, ngộ độc
Hướng dẫn sử dụng
Cách dùng của Sulfamid là đường uống, theo toa của bác sĩ và chống chỉ định tuyệt đối với người đái tháo đường phụ thuộc insulin; suy thận hoặc suy gan nặng; Quá mẫn với các thuốc nhóm sulfamid; Phụ nữ có thai và cho con bú; trẻ vị thành niên và trẻ dưới 3 tuổi…
2. Nhóm kháng sinh Cephalosporin
Cephalosporin là nhóm kháng sinh phổ rộng, được hình thành bằng phương pháp bán tổng hợp, có tác dụng diệt khuẩn và cơ chế hoạt động tương tự như penicillin. Vì thế, nếu bệnh nhân mẫn cảm với penicillin, hãy thông báo với bác sĩ về việc này để được điều chỉnh thuốc phù hợp.
Kháng sinh nhóm Cephalosporin có khả năng ức chế sự tổng hợp tế bào vi khuẩn, giúp tiêu diệt nguyên nhân gây nhiễm trùng đường tiết niệu.
Phân loại
Theo phổ kháng khuẩn, các chuyên gia chia kháng sinh cephalosporin thành 5 thế hệ, đánh số thứ tự từ 1-5. Các thế hệ trước có tác dụng trên vi khuẩn gram (+) mạnh hơn gram âm (-), với các thế hệ sau thì ngược lại.
Tác dụng phụ
Các tác dụng không mong muốn của nhóm kháng sinh này trong đơn thuốc điều trị viêm đường tiết niệu thay đổi tùy theo thế hệ. Tuy nhiên, điển hình nhất chính là:
- Các vấn đề về da do phản ứng quá mẫn cảm như phát ban, nổi mề đay…
- Các vấn đề về tiêu hóa như viêm đại tràng, viêm màng ruột kết giả mạo, tiêu chảy, buồn nôn, nôn…
- Các vấn đề về máu như: giảm bạch cầu, giảm tiểu cầu, thiếu máu, tan máu…
- Các vấn đề khác như đau vị trí tiêm, viêm huyết khối tĩnh mạch, bội nhiễm nấm ở miệng và/hoặc âm đạo…
Hướng dẫn sử dụng
Cách dùng của nhóm kháng sinh Cephalosporin bao gồm cả đường uống và đường tiêm với liều lượng hay các loại thuốc phối hợp sẽ do bác sĩ chỉ định.
Lưu ý: Chống chỉ định trong điều trị với Cephalosporin cụ thể là:
- Người có tiền sử quá mẫn cảm với penicilin
- Không tiêm vào hoặc tiêm gần động mạch và các dây thần kinh
- Không phối hợp Cephalosporin thế hệ IV với dung dịch chứa Ca truyền tĩnh mạch
- Trẻ sơ sinh tăng bilirubin máu và trẻ sơ sinh non
3. Nhóm thuốc diệt khuẩn Quinolon
Đây là kháng sinh thuộc loại tổng hợp hoàn toàn. Loại kháng sinh kinh điển của Quinolon tiêu biểu bởi acid nalidixic. Về sau, các loại mới được bổ sung thêm fluor và có khả năng kháng khuẩn phổ rộng hơn. Điểm đặc biệt của nhóm kháng sinh này là các acid yếu nên cần tránh ánh sáng.
Phân loại và hướng dẫn sử dụng
Nhờ khả năng ức chế sự tổng hợp ADN và ARN của vi khuẩn, nên Quinolon đóng vai trò như một loại thuốc diệt khuẩn. Hiện tại, nhóm kháng sinh Quinolon được phân thành 4 thế hệ và cách dùng như sau:
- Loại Quinolon thế hệ 1 dùng trong việc chữa nhiễm khuẩn tiết niệu do trực khuẩn gram (-), trừ pseudomonas aeruginosa, theo đường uống với liều lượng 2g/ngày và chia làm 2 lần. Trường hợp tiêm tĩnh mạch chỉ được dùng khi thật cần thiết và tại bệnh viện.
- Loại Quinolon các thế hệ còn lại dùng cho các trường hợp nhiễm khuẩn như viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết, viêm màng não, nhiễm khuẩn xương… cần điều trị kéo dài.
Tác dụng phụ
Tương tự như các loại kháng sinh khác, khi được chỉ định trong đơn thuốc điều trị viêm đường tiết niệu, Quinolon cũng có những tác dụng phụ không mong muốn như:
- Gây buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đau thượng vị, nặng dạ dày…
- Gây phản ứng nhạy cảm với ánh sáng
- Gây dị ứng ngoài da, nổi mẩn, ngứa ngáy, phát ban, phồng rộp da…
- Gây chóng mặt, đau đầu, co giật, ảo giác…
- Gây đau và sưng khớp, nhức mỏi cơ (nhất là trẻ nhỏ)
- Gây hủy hoại mô sụn (nhất là trẻ nhỏ)
- Gây ngưng thở khi tiêm truyền tĩnh mạch
Lưu ý: Chống chỉ định của Quinolon
Nhóm kháng sinh này nên được sử dụng một cách thận trọng với những bệnh nhân đã hoặc nghi ngờ mắc bệnh lý hệ thần kinh trung ương; bệnh nhân đã hoặc đang điều trị bằng glucocorticoid; người nghiện rượu, phụ nữ mang thai và trẻ em dưới 16 tuổi…
Ngoài ra các loại thuốc kháng sinh thông thường như amoxicillin, erythromycin và penicillin được cho là ít gây tác dụng phụ cho bà bầu nên sẽ được chỉ định trong trường trường hợp bệnh nhân được chẩn đoán nhiễm khuẩn tiết niệu khi mang thai.
Nguyên tắc lựa chọn nhóm thuốc phù hợp
Loại thuốc và liều lượng kháng sinh trong đơn thuốc điều trị viêm đường tiết niệu của bệnh nhân phụ thuộc vào loại nhiễm trùng là phức tạp hay đơn giản. Bên cạnh đó, khi chọn kháng sinh các bác sĩ cũng xem xét các yếu tố như:
- Tình trạng thai sản
- Tuổi tác
- Nguy cơ dị ứng
Nguyên tắc sử dụng thuốc kháng sinh điều trị viêm đường tiết niệu
Thông thường, đối với nhiễm trùng không biến chứng, bệnh nhân sẽ được chỉ định dùng thuốc kháng sinh trong 2 - 3 ngày. Một số người sẽ cần dùng thuốc khoảng 7 - 10 ngày. Nếu nhiễm trùng phức tạp, bệnh nhân có thể phải dùng thuốc kháng sinh trong 14 ngày hoặc hơn.
Để đảm bảo hiệu quả của việc dùng thuốc điều trị nhiễm khuẩn tiết niệu, các chuyên gia Tiết Niệu, BVĐK Tâm Anh khuyên bạn tuân thủ các nguyên tắc sau đây:
- Chỉ dùng kháng sinh do bác sĩ chuyên khoa kê toa, sau khi đã thăm khám kỹ lưỡng
- Uống đủ liều lượng, tần suất, thời gian theo đúng chỉ định
- Không tự ý dừng, thay đổi thuốc khi chưa được bác sĩ chuyên khoa đồng ý
- Tránh dùng đồng thời các phương pháp dân gian, thuốc Đông y khi đang điều trị
- Không tự ý dùng kháng sinh phòng ngừa
Bên cạnh đó, người bệnh cũng nên dùng thêm các phương pháp hỗ trợ khác trong điều trị như: kiêng quan hệ tình dục, vệ sinh vùng kín đúng cách, tránh tắm bồn hay ngâm người ở kênh rạch, xây dựng chế độ dinh dưỡng và nghỉ ngơi hợp lý…
Bạn có thể tham khảo một số thông tin về nguyên nhân, cách điều trị và phòng tránh tình trạng viêm đường tiết niệu sau quan hệ tại bài viết này.
Để đặt lịch khám và chữa nhiễm trùng đường tiết niệu với các chuyên gia đầu ngành tại Khoa Tiết niệu, hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
- Hà Nội:
- 108 Hoàng Như Tiếp, P.Bồ Đề, Q.Long Biên, TP.Hà Nội
- Hotline: 024 3872 3872 - 024 7106 6858
- TP.HCM:
- 2B Phổ Quang, P.2, Q.Tân Bình, TP.Hồ Chí Minh
- Hotline: 0287 102 6789 - 093 180 6858
- Fanpage: https://www.facebook.com/benhvientamanh
Nhiễm trùng đường tiết niệu là một bệnh lý có thể được chữa khỏi hoàn toàn, nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Đặc biệt, nếu bệnh tuân thủ các chỉ định của bác sĩ, nhất là việc dùng kháng sinh theo đơn thuốc điều trị viêm đường tiết niệu, điều chỉnh lối sống cho phù hợp, bệnh sẽ nhanh chóng được đẩy lùi.
