Soạn bài Chiến thắng Mtao Mxây
1. Chuẩn bị
Yêu cầu (trang 19 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):
Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây
- Khi đọc sử thi, các em cần chú ý:
+ Tóm tắt được nội dung chính của văn bản.
+ Nhân vật chính là ai? Nhân vật được miêu tả ở phương diện nào?
+ Biện pháp nghệ thuật nổi bật của văn bản là gì? Lời người kể chuyện và lời nhân vật được thể hiện như thế nào?
+ Liên hệ, kết nối với kiến thức và kinh nghiệm sống của bản thân để hiểu thêm câu chuyện.
- Đọc nội dung giới thiệu sau đây để hiểu bối cảnh đoạn trích:
Tác phẩm Đăm Săn là sử thi của dân tộc Ê-đê. Qua câu chuyện về người anh hùng Đăm Săn, ta thấy hình bóng lịch sử và văn hoá của đồng bào Ê-đê nói riêng và Tây Nguyên nói chung. Đăm Săn là một tù trưởng anh hùng đã lập nên những kì tích như thuần phục voi dữ. làm rẫy, bắt cá,... và lừng lẫy hơn cả là chiến thắng hai tù trường thù địch là Mtao Grư và Mtao Mxây. Với khát vọng trở thành tù trưởng hùng mạnh, dù đã có hai người vợ xinh đẹp là Hơ Nhị và Hơ Bhị, Đăm Săn vẫn đi cầu hôn nữ thần Mặt Trời nhưng thất bại... Đoạn trích dưới đây kể chuyện tù trưởng Mao Mxây lừa lúc Đăm Săn cùng dân làng đi vắng đã kéo người tới cướp phá buôn làng của chàng và bắt Hơ Nhị về làm vợ. Đăm Săn đánh Mtao Mxây để cứu vợ về.
Trả lời:
- Tóm tắt nội dung chính của văn bản: Trong lúc Đăm Săn cùng tôi tớ lên nương làm rẫy làm lụng thì Mtao Mxây đã đem người đến cướp Hơ Nhị. Biết tin người vợ của mình bị bắt, Đăm Săn tìm đến nhà Mtao Mxây. Đăm Săn một mình vào nhà phải dọa đốt nhà hắn mới chịu xuống. Mtao Mxây múa khiên trước. Hăn rung khiên kêu lạch xạch như quả mướp khô. Đến lượt Đăm Săn múa, một lần sốc tới, chàng vượt một đồi tranh, một lần sốc tới nữa, chàng vượt một đồi lồ ô. Còn Mtao Mxây thì bước cao bước thấp chạy hết bãi Tây sang bãi Đông. Khi đã thấm mệt thì Mtao Mxây bảo Hơ Nhị quăng cho miếng trầu nhưng lại bị Đăm Săn cướp mất thế là sức mạnh của chàng được tăng gấp bội lần. Chàng đâm Mtao Mxay trúng nhưng không thủng được áo giáp của hắn. Đăm Săn được thần Mặt Trời, đưa cho lời khuyên và đã chiến thắng. Chàng mở tiệc linh đình, mời dân làng ăn mừng chiến thắng suốt cả mùa khô.
- Nhân vật chính là Đăm Săn và Mtao Mxây, 2 nhân vật ở trong thế đối địch.
- Biện pháp nghệ thuật nổi bật: so sánh, phóng đại.
- Lời người kể chuyện và lời nhân vật được thể hiện qua phương pháp đối thoại, bằng cách đó, nhân vật chính hiện hữu như một điểm nhấn rực rỡ, sang ngời.
- Liên hệ bản thân: Để có thể trở thành một người đứng đầu thì ngoài sự tài giỏi điều không thể thiếu đó chính là một trái tim vị tha và lòng yêu thương, thấu hiểu. Khi có đủ những điều kiện này thì người đó chắc chắn sẽ là một nhà lãnh đạo tuyệt vời và được tôn trọng.
2. Đọc hiểu
Nội dung chính: Đoạn trích kể chuyện tù trưởng Mao Mxây lừa lúc Đăm Săn cùng dân làng đi vắng đã kéo người tới cướp phá buôn làng của chàng và bắt Hơ Nhị về làm vợ. Đăm Săn đánh Mtao Mxây để cứu vợ về.
* Trả lời câu hỏi giữa bài
Câu hỏi 1 trang 19 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Màu sắc văn hóa Tây Nguyên thể hiện qua các yếu tố nào?
Trả lời:
Màu sắc văn hóa Tây Nguyên thể hiện qua:
- Đầu sàn hiên đẽo hình mặt trăng, đầu cầu thang đẽo hình chim ngói.
- Cầu thang rộng một lá chiếu, người nối đuôi nhau lên xuống mà khiêng một ché đuê vẫn không sợ chật.
Câu hỏi 2 trang 20 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Chú ý chi tiết miêu tả ngoại hình Mtao Mxây.
Trả lời:
- Khiên hắn tròn như đầu cú, gươm hắn óng ánh như cái cầu vồng.
- Trông hắn dữ tợn như một vị thần.
- Hắn đóng một cái khố sọc gấp bỏ múi, mặc một cái áo dài nút, đi từ nhà trong ra nhà ngoài, dáng tần ngần do dự, mỗi bước mỗi đắn đo, giữa một đám đông mịt mù như trong sương sớm.
Câu hỏi 3 trang 21 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Chú ý biện pháp nghệ thuật được sử dụng để miêu tả hình ảnh múa khiên của Đăm Săn và Mtao Mxây.
Trả lời:
Biện pháp nghệ thuật nói quá, điệp ngữ. “Đăm Săn rung khiên múa …. một cái chão cột trâu”
Câu hỏi 4 trang 21 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Chú ý chi tiết ông Trời giúp đỡ Đăm Săn.
Trả lời:
Đăm Săn đã thấm mệt. Chàng vừa chạy vừa ngủ, mộng thấy ông trời. Ông Trời mách Đăm Săn lấy cái chày mòn ném vào vành tai Mtao Mxây.
Câu hỏi 5 trang 22 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Lời nói và hành động của dân làng cho biết tình cảm cộng đồng đối với tù trưởng Đăm Săn như thế nào?
Trả lời:
Lời nói và hành động của dân làng cho biết tình cảm cộng đồng đối với tù trưởng Đăm Săn đó là sự sùng bái, tôn trọng những kẻ mạnh, kẻ tốt. Qua đó, nhằm thể hiện khát vọng có người đứng đầu, người lãnh đạo tài ba của dân làng. Bởi người đó sẽ đại diện cho cả một bộ tộc, quyết định đến tương lai của mọi người trong làng.
Câu hỏi 6 trang 24 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Tưởng tượng không khí ăn mừng của dân làng trước chiến thắng của Đăm Săn.
Trả lời:
Không khí ăn mừng rộn rã, tưng bừng, linh đình.
Câu hỏi 7 trang 24 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Chú ý vẻ đẹp khác thường của người anh hùng Đăm Săn.
Trả lời:
- Đăm Săn nằm trên võng, tóc thả trên sàn, hứng tóc chàng ở dưới đất là một cái nong hoa.
- Chàng uống không biết say, ăn không biết no chuyện trò không biết chán.
- Chàng mở tiệc ăn uống linh đình.
Câu hỏi 8 trang 24 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Chú ý nghệ thuật miêu tả nhân vật Đăm Săn.
Trả lời:
Biện pháp nghệ thuật miêu tả Đăm Săn là liệt kê, so sánh, phóng đại: Ngực quấn chéo … bụng mẹ”
* Trả lời câu hỏi cuối bài
Câu hỏi 1 trang 25 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Chỉ ra những sự kiện chính, lời người kể chuyện, lời nhân vật trong văn bản Chiến thắng Mtao Mxây.
Trả lời:
- Những sự kiện chính:
+ Đăm Săn đến nhà Mtao Mxây giao đấu để giải cứu vợ.
+ Dân làng mở tiệc ăn mừng chiến thắng của Đăm Săn.
- Lời người kể: thể hiện qua những đoạn văn miêu tả, giới thiệu bối cảnh, sự kiện của truyện
- Lời nhân vật
+ Lời của Đăm Săn
+ Lời của Mtao Mxây
+ Lời của dân làng
+ Lời của dân trong nhà
+ Lời của tôi tớ
+ Lời của ông Trời
Câu hỏi 2 trang 25 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Nhân vật người anh hùng Đăm Săn được miêu tả với những đặc điểm nổi bật nào? Chỉ ra những chi tiết cho thấy sự đối lập giữa Đăm Săn với Mtao Mxây.
Trả lời:
- Đặc điểm nổi bật của Đăm Săn:
+ đàng hoàng, ngay thẳng, tự tin và đầy quyết liệt.
+ dũng cảm, thông minh, có sức mạnh phi thường, lấn át kẻ thù, khỏe mạnh, có khả năng "ăn không biết no, nói chuyện không biết chán".
+ có trái tim nhân ái, biết yêu thương, chiến đấu vì mục đích bảo vệ danh dự cá nhân, hạnh phúc gia đình, sự bình yên của cộng đồng, thị tộc.
- Sự đối lập giữa Đăm Săn với Mtao Mxây:
Đăm Săn
Mtao Mxây
Thái độ
Quyết liệt, tự tin
Lưỡng lự, do dự và sợ hãi
Sức mạnh
“Một lần xốc tới vượt một đồi tranh, vượt một đồi lồ ô, chàng chạy vun vút qua phía Đông, vun vút qua phía Tây.”
→ Tự tin và có sức mạnh phi thường.
“Múa khiên “kêu lạch cạch như quả mướp”.
“Chạy bước thấp, bước cao chỉ chém trúng cái cọc cột trâu nhưng khoe được học thần Rồng, là tướng quen đánh trăm trận, quen xéo nát thiên hạ.”
→ Hèn nhát và yếu ớt.
Thái độ của dân làng
Tin tưởng, kính nể, yêu quý, tôn trọng.
Không tin tưởng, ghét bỏ.
Câu hỏi 3 trang 25 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Nêu và phân tích tác dụng của một biện pháp nghệ thuật tiêu biểu trong văn bản (ví dụ: so sánh, phóng đại, đối lập, tương phản,...).
Trả lời:
Ví dụ đoạn văn sau:
“Thế là Đăm Săn lại múa. Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc. Chòi lẫm đổ lăn lóc. Cây cối chết rụi. Khi chàng múa dưới thấp, vang lên tiếng đĩa khiên đồng. Khi chàng múa trên cao, vang lên tiếng đĩa khiên kênh. Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung. Cây giáo thần, cây giáo dính đầy những oan hồn của chàng nhằm đùi Mtao Mxây phóng tới, trúng nhưng không thủng. Chàng đâm vào người Mtao Mxây cũng không thủng.”
- Biện pháp so sánh: Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc.
- Biện pháp nói quá: Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung, …
→ Tác dụng: Hình ảnh Đăm Săn hiện lên sinh động, làm nổi bật sức mạnh của chàng trong cuộc giao tranh với Mtao Mxây.
Câu hỏi 4 trang 25 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Hãy làm sáng tỏ một đặc điểm nổi bật của thể loại sử thi được thể hiện trong đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây.
Trả lời:
- Nhân vật Đăm Săn với vẻ đẹp kì lạ, khác thường về ngoại hình, sức mạnh, dũng cảm chiến đấu với kẻ thù để bảo vệ cộng đồng.
- Không gian hoành tráng của toàn thể cộng đồng mở tiệc ăn mừng chiến thắng của Đăm Săn, …
Câu hỏi 5 trang 25 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Phân tích một số câu nói và hành động của dân làng trước chiến thắng của Đăm Săn để làm rõ tình cảm của cộng đồng đối với người anh hùng.
Trả lời:
Một số câu nói và hành động của dân làng trước chiến thắng của Đăm Săn để làm rõ tình cảm của cộng đồng đối với người anh hùng:
- “Không đi sao được! Tù trưởng chúng tôi đã chết, lúa chúng tôi đã mục, chúng tôi còn ở với ai?”
- “Không đi sao được! Nhưng bác ơi, xin bác chờ chúng tôi cho lợn ăn cái đã.
- “Không đi sao được! Làng chúng tôi phía bắc đã mọc cỏ gấu, phía nam đã mọc cà hoang, người nhà giàu cầm đầu chúng tôi nay đã không còn nữa!”
- Đoàn người đông như cà tong, đặc như thiêu thân, ùn ùn như kiến như mối.
- Tôi tớ mang của cải về như ong chuyển nước, như vò vẽ đi chuyển hoa
- “Đánh chiêng nào, thưa ông?”
→ Tất cả cho thấy cộng đồng vô cùng yêu mến, suy tôn và tuân phục người anh hùng Đăm Săn.
Câu hỏi 6 trang 25 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Đoạn trích phản ánh và ca ngợi điều gì? Điều ấy còn có ý nghĩa với cuộc sống hôm nay không? Vì sao?
Trả lời:
- Đoạn trích ca ngợi người anh hùng trong cuộc đấu tranh vì danh dự, hạnh phúc của gia đình và sự thịnh vượng của cộng đồng.
- Điều đó vẫn còn ý nghĩa đối với cuộc sống hôm nay, bởi vì để đảm bảo cho sự thịnh vượng của mỗi cộng đồng, luôn cần có vai trò quan trọng của người đứng đầu, người dẫn đường, mở lối. Ngày nay, danh dự của người đứng đầu cũng như danh dự của cả cộng đồng trong cuộc đấu tranh để bảo vệ hạnh phúc gia đình và sự thịnh vượng của cộng đồng vẫn còn nguyên giá trị thời sự.
Câu hỏi 7 trang 25 sgk Ngữ Văn 10 tập 1: Hãy thể hiện cảm nhận của em về trận chiến đấu giữa Đăm Săn và Mtao Mxây bằng cách vẽ một bức tranh hoặc viết đoạn văn miêu tả (khoảng 8 - 10 dòng).
Trả lời:
Sau khi nghe Mtao Mxây cướp vợ của mình, Đăm Săn đã đến thẳng nhà Mtao Mxây để thách đấu. Mục đích của chàng là giết được kẻ thù, giành lại người vợ hiền yêu quý - Hơ Nhị - của mình. Cuộc chiến diễn ra hết sức căng thẳng. Mtao Mxây do có chiếc áo giáp bảo vệ nên đã mấy lần mũi giáo thần của Đăm Săn đâm trúng nhưng hắn vẫn không chết. Không nản chí, Đăm Săn vẫn quyết tâm chiến đấu đến cùng. Khi đã thấm mệt, chàng “vừa chạy vừa ngủ” và mộng thấy ông Trời, ông Trời đã chỉ “điểm yếu” nơi vành tai Mtao Mxây cho chàng. Chính sự mách bảo ấy đã giúp cho Đăm Săn chiến thắng kẻ thù. Khi bị Đăm Săn lấy chiếc chày mòn ném trúng vành tai, bộ áo giáp trên người không còn nữa, Mtao Mxây hoảng sợ bỏ chạy. Nhưng hắn chạy đến đâu cũng bị Đăm Săn rượt đuổi theo đến đó. Nhưng cái giá phải trả của một kẻ đã cướp vợ người không thể khác được. Đăm Săn đã giết chết Mtao Mxây, rửa được nỗi nhục cho bản thân và giành lại vợ của mình. Cuộc chiến đấu của Đăm Săn với Mtao Mxây tuy có mục đích riêng là giành lại vợ, nhưng vẫn có ý nghĩa và tầm quan trọng đối với lợi ích của toàn cộng đồng.
Xem thêm các bài Soạn văn lớp 10 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:
Thần Trụ Trời
Ra-ma buộc tội
Thực hành Tiếng Việt trang 32
Viết bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội
Thuyết trình về một vấn đề xã hội
