Các giai đoạn của zona thần kinh và dấu hiệu dễ nhận biết

Các giai đoạn của zona thần kinh của mỗi người không giống nhau. Nếu giai đoạn nhẹ bệnh chỉ biểu hiện với các triệu chứng nhẹ, nhưng ở bệnh chuyển biến nặng có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm, thậm chí đe dọa tới tính mạng. Phương pháp điều trị zona thần kinh thích hợp có vai trò quan trọng giúp người bệnh giảm bớt các triệu chứng đau và khó chịu, đồng thời thúc đẩy quá trình phục hồi sức khỏe nhanh hơn. Vậy, các giai đoạn của zona thần kinh là gì? Giai đoạn nào nguy hiểm nhất và đâu là cách điều trị hiệu quả nếu gặp phải các biến chứng nặng nề?

BS.CKI Tống Thị Ngọc Cầm, Phó Giám đốc Y khoa miền Bắc, Hệ thống tiêm chủng VNVC chia sẻ: “Bệnh zona thần kinh gây những cơn đau đớn kéo dài nhiều tháng, thậm chí qua nhiều năm. Phương pháp điều trị thích hợp đóng vai trò quan trọng giúp giảm bớt các triệu chứng, giảm các cơn đau dai dẳng, thúc đẩy quá trình phục hồi nhanh hơn. Tuy nhiên, việc điều trị bệnh zona thần kinh cần kiên trì, tuân thủ theo phác đồ điều trị của bác sĩ và phối hợp với phương pháp chăm sóc phù hợp ở từng giai đoạn”.

Zona thần kinh là bệnh gì?

Zona thần kinh (còn được gọi là giời leo hay herpes zoster), là bệnh lý nhiễm trùng da do virus varicella-zoster, cũng là loại virus gây bệnh thủy đậu. Một người sau khi điều trị khỏi bệnh thủy đậu, virus Varicella-zoster vẫn tồn tại lặng lẽ, không hoạt động nhiều năm trong hạch thần kinh của cơ thể. Tuy nhiên, virus này có thể hoạt động trở lại nhiều năm sau đó nếu gặp những điều kiện thuận lợi như: căng thẳng thường xuyên, suy nhược cơ thể, suy giảm miễn dịch, người điều trị ung thư, phẫu thuật… và gây ra bệnh zona thần kinh.

Zona thần kinh đặc trưng bởi phát ban và các cơn đau đớn kinh điển, theo các chuyên gia, các cơn đau gây ra do Zona thần kinh rất khủng khiếp, nếu so sánh đau do sinh nở ở phụ nữ đạt mức 8 thì đau do Zona đạt mức 10. Bệnh có các bọng nước khu trú 1 bên của cơ thể, thường là thân/lưng hoặc vùng mặt. Nếu bọng nước bị vỡ sẽ tạo ra những vết trợt, vết loét, rỉ chất dịch, đóng vảy, lành dần và tự khỏi sau 2 đến 4 tuần (1), hiếm khi tái phát. Tuy nhiên, biến chứng đau sau zona thần kinh vẫn còn và có thể kéo dài dai dẳng nhiều năm tháng sau đó.

Cách nhận biết các giai đoạn của zona thần kinh

Zona thần kinh được phân chia làm 3 giai đoạn là: giai đoạn tiền khởi phát, giai đoạn bùng phát cấp tính, giai đoạn mãn tính. Nhận biết được các giai đoạn của zona thần kinh sẽ giúp bác sĩ chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh, đưa ra phương pháp điều trị phù hợp, người bệnh nhanh phục hồi và ít gặp các biến chứng nguy hiểm.

1. Giai đoạn tiền khởi phát của zona thần kinh

Đây là giai đoạn trước khi bắt đầu phát ban, khi zona thần kinh mới xuất hiện người bệnh thường sẽ có cảm giác ngứa ran, đau đớn như kim châm, cơn đau thay đổi theo đợt có thể đau liên tục hoặc đau theo từng cơn, người bệnh có cảm giác nóng ran ở một vùng cụ thể trên cơ thể. Phát ban xuất hiện có thể kèm theo sốt, mệt mỏi, đau đầu.

2. Giai đoạn bùng phát cấp tính bệnh zona

Người bệnh bước vào giai đoạn bùng phát cấp tính khi trên một vùng cơ thể bắt đầu phát ban và xuất hiện bọng nước gây viêm, ngứa. Các vị trí thường bị zona thần kinh tấn công phổ biến nhất là dọc theo các dây thần kinh ở vùng ngực và bụng, mặt, lưng, tay chân, sườn. Ban đầu, dịch có trong bọng nước không có màu nhưng dần hình thành mủ và chuyển đục. Một khi các bọng nước bắt đầu bị phá vỡ, sự nhiễm trùng gia tăng và làm tăng khả năng lây nhiễm cho người khác. Ở giai đoạn này, người bệnh sẽ phải trải qua các cơn đau nhức tăng dần dữ dội. Các vết thương cuối cùng sẽ đóng vảy, các vùng phát ban có thể tự lành trong khoảng 2-4 tuần.

3. Giai đoạn mãn tính (đau dây thần kinh sau zona)

Ở giai đoạn mãn tính (đau dây thần kinh sau zona), bệnh trở nên nghiêm trọng, đặc trưng là những cơn đau cùng cực, nóng rát, đâm xuyên và dai dẳng kể cả sau khi phát ban đã hết. Giai đoạn mãn tính phổ biến hơn ở người lớn tuổi, người có bệnh nền thường đối mặt với những cơn đau khủng khiếp, kéo dài có thể vài tháng, vài năm hoặc suốt đời.

Các giai đoạn của zona kéo dài bao lâu?

1. Giai đoạn tiền khởi phát của zona thần kinh

Người bệnh thường bắt đầu cảm thấy đau và dị cảm ở da trước khi phát ban 1 đến 3 ngày (1), trong một số trường hợp kéo dài một tuần hoặc lâu hơn.

2. Giai đoạn bùng phát cấp tính bệnh zona

Sau các cơn đau và dị cảm ở da, các sẩn hồng ban bắt đầu xuất hiện, đây là dấu hiệu thương tổn da đầu tiên do zona thần kinh gây nên. Trong vòng 1-2 ngày, vùng này hình thành bọng nước không màu nhưng dần chuyển đục (mụn mủ) ở ngày thứ 3. Các vết thương cuối cùng sẽ đóng vảy và các vùng phát ban có thể tự lành trong khoảng 2-4 tuần.

3. Giai đoạn mãn tính (đau dây thần kinh sau zona)

Giai đoạn mãn tính (đau dây thần kinh sau zona) thường kéo dài sau 1 đến 3 tháng sau khi tổn thương da do herpes zoster được chữa lành. Đau thần kinh sau zona nếu kéo dài sẽ làm ảnh hưởng tâm lý, giấc ngủ, giảm khả năng lao động và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Người bệnh sẽ cần thuốc thích hợp, điều trị theo chỉ định của bác sĩ để kiểm soát và khắc phục chứng đau dây thần kinh sau zona hiệu quả.

Cách điều trị zona thần kinh

Bác sĩ Tống Thị Ngọc Cầm cho biết, bệnh zona thần kinh khó điều trị bởi hiện nay không có phương pháp điều trị đặc hiệu chống lại virus gây bệnh. Hầu hết các phương pháp điều trị đều có chung mục đích nhằm ức chế hoạt động của virus, giảm thiểu và kiểm soát triệu chứng đau cho người bệnh. Một số trường hợp nhẹ, người bệnh có thể được chăm sóc và điều trị tại nhà. Tuy nhiên, cần khẩn trương nhập viện nếu các triệu chứng có dấu hiệu trở nên nghiêm trọng hơn. Một số cách điều trị zona thần kinh hiệu quả thường được áp dụng bao gồm (lưu ý các loại thuốc dưới đây cần phải có chỉ định của bác sĩ trước khi sử dụng, tuyệt đối không tự ý sử dụng):

Giai đoạn bệnh nhẹ

• Thuốc giảm đau: đối với các trường hợp zona đã lành nhưng các cơn đau dây thần kinh vẫn còn xuất hiện, lúc này bác sĩ sẽ chỉ định thêm acetaminophen. Thuốc này thuộc nhóm thuốc giảm đau gây nghiện, do đó người bệnh cần thận trọng khi sử dụng và chỉ nên dùng trong thời gian ngắn. Trong quá trình sử dụng thuốc, người bệnh có thể gặp các tác dụng phụ như buồn nôn, choáng váng, buồn ngủ, táo bón.
• Thuốc kháng virus: acyclovir, famciclovir, valacyclovir nên được dùng càng sớm càng tốt (dùng ngay trong vòng 72 giờ khi có phát ban) nhằm mang lại hiệu quả chữa trị cao nhất.
• Kháng sinh: trường hợp người bệnh có dấu hiệu bội nhiễm, bác sĩ sẽ chỉ định dùng thêm kháng sinh trong quá trình điều trị.
• Corticoid: với những trường hợp bệnh nhân mắc zona vị trí đầu, mặt, cổ với liều thấp ngắn ngày, dưới sự theo dõi của bác sĩ điều trị.

Giai đoạn bệnh nặng

• Kem capsaicin: là một loại thuốc giảm đau tại chỗ dùng ngoài da, dạng kem bôi và được dùng trong trường hợp đau do zona thần kinh nặng dưới sự chỉ định của bác sĩ. Ngoài ra, capsaicin cũng được dùng để điều trị viêm dây thần kinh, thoái hóa xương khớp, viêm khớp dạng thấp, viêm khớp mãn tính, đau lưng, bong gân.
• Thuốc chống trầm cảm 3 vòng: thuốc được dùng để điều trị bệnh trầm cảm, giảm lo âu và được chỉ định chủ yếu trong chuyên ngành tâm thần nhưng cũng có tác dụng hỗ trợ điều trị zona thần kinh ở mức độ nặng. Thuốc chống trầm cảm 3 vòng được khuyên dùng trong điều trị zona mức độ nặng là amitriptylin và nortriptylin.

• Thuốc gây tê dạng miếng dán, kem, gel: miếng dán da Lidocaine được sử dụng để giảm đau dây thần kinh kinh sau zona tại chỗ, gây tê cục bộ bằng cách ngăn chặn tín hiệu phát ra ở đầu dây thần kinh trên da.
• Thuốc Corticosteroid dạng tiêm: có thể được tiêm vào xung quanh tủy sống để giúp giảm đau cấp tính, ức chế sự phát triển của cơn đau và giảm đau dây thần kinh sau zona. Tuy nhiên, đây là phương pháp mang nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng và chỉ nên được sử dụng ở bước cuối cùng khi các phương pháp giảm đau khác không còn tác dụng.

Phòng ngừa zona thần kinh hiệu quả

Để phòng ngừa zona thần kinh hiệu quả cần:

• Hạn chế tiếp xúc gần với những người mắc bệnh zona khi cơ thể đã xuất hiện bọng nước.
• Xây dựng chế độ sinh hoạt và nghỉ ngơi hợp lý, tránh căng thẳng, tăng cường thể dục thể thao tăng sức đề kháng.
• Ngủ đủ giấc, không hút thuốc.
• Khi có biểu hiện của bệnh cần đến bác sĩ thăm khám và tuân thủ quy định khám chữa bệnh của bác sĩ.
• Tiêm vắc xin để bảo vệ cơ thể khỏi bệnh thủy đậu và tránh được zona thần kinh.

Các giai đoạn của zona thần kinh là khác nhau ở mỗi người, dù biểu hiện bệnh nặng hay nhẹ vẫn luôn tiềm ẩn nguy cơ xuất hiện các biến chứng dai dẳng làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, đe dọa tính mạng thậm chí gây từ vong. Do đó, cần chú ý theo dõi để phát hiện kịp thời các dấu hiệu bất thường, điều trị đúng cách sẽ hạn chế việc tái nhiễm sau này.