Thổ nhưỡng là gì? Đặc điểm, vai trò và những yếu tố hình thành thổ nhưỡng

Một khái niệm ít người biết đến là “thổ nhưỡng quyển”, trong đó đất được coi như một phần của vỏ trái đất - một thành phần quan trọng trong hệ sinh thái hành tinh. Thổ nhưỡng quyển bao gồm lớp vỏ trái đất và thạch quyển, nơi chứa các vật chất mềm mại trên bề mặt lục địa và tiếp xúc trực tiếp với không khí và sinh quyển.

Đất không phải loại nào cũng có độ phì nhiêu đủ để trồng trọt, vì vậy thổ nhưỡng - loại đất tối ưu cho nông trồng, lại rất hạn chế và cần được bảo vệ và tận dụng một cách bền vững.

2. Đặc điểm của thổ nhưỡng

Để đánh giá độ phì nhiêu của đất, người ta thường dựa vào một số tiêu chí cụ thể của thổ nhưỡng như sau:

• Khả năng cung cấp đủ nước, nhiệt độ và không khí cho cây trồng.
• Khả năng cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển của thực vật.

Thổ nhưỡng được xác định bởi hai thành phần chính:

• Thành phần khoáng: chiếm phần lớn trọng lượng của đất, bao gồm các hạt khoáng có kích thước và màu sắc khác nhau.
• Thành phần hữu cơ: chiếm tỷ lệ nhỏ hơn trong trọng lượng đất, thường tập trung ở tầng trên cùng của lớp đất và có màu xám hoặc đen.

Độ phì nhiêu của đất là yếu tố quan trọng nhất, cho thấy khả năng của đất trong việc cung cấp nước, nhiệt độ, chất dinh dưỡng và không khí, giúp thực vật phát triển và sinh trưởng.

3. Những yếu tố hình thành thổ nhưỡng

3.1. Quá trình hình thành đất

Quá trình phong hóa đá gốc là bước đầu tiên trong sự hình thành và phát triển của đá. Giai đoạn này diễn ra với nhiều phản ứng hoá học và sinh học đa dạng, đồng thời bị ảnh hưởng lớn bởi nhiệt độ và độ ẩm trong môi trường. Sau đó, các quá trình hoà tan, rửa trôi và tích tụ vật chất sẽ tiếp tục xảy ra, dần dần đưa đá gốc đến trạng thái phân huỷ và chuyển hoá thành đá mẹ.

Đá mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp các chất khoáng quan trọng cho đất, bao gồm cả muối và cơ giới. Những thành phần này không chỉ ảnh hưởng đến cấu trúc và tính chất vật lý hóa của đất ngay trong quá trình hình thành mà còn có tác động sâu rộng đến sự phát triển của hệ sinh thái nông nghiệp và tự nhiên.

3.2. Yếu tố khí hậu

Nhiệt độ và độ ẩm ở mức vừa đủ đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái đất và ảnh hưởng mạnh mẽ đến sinh vật có trong và trên bề mặt đất. Các sinh vật này chính là những yếu tố chủ chốt quyết định đến sự xuất hiện và phát triển của thổ nhưỡng trong đất.

Đặc biệt, các thực vật có khả năng tổng hợp và cung cấp vật chất hữu cơ cho đất, đồng thời phân hủy các loại đá và vật liệu không phân hủy khác, góp phần quan trọng vào quá trình hình thành mùn đất. Những sinh vật này làm phân huỷ các vật chất hữu cơ từ các sinh vật đã chết, biến đổi chúng thành một loại phân hữu cơ quý giá cho đất.

Bên cạnh đó, các sinh vật nhỏ như kiến, mối, giun và các sinh vật đất đáy khác cũng đóng vai trò quan trọng trong việc biến đổi tính chất của đất. Chúng giúp cải thiện cấu trúc đất, tăng tính thông thoáng và khả năng lưu giữ nước của đất, từ đó hỗ trợ cho sự phát triển mạnh mẽ của cây trồng và các sinh vật sống trong đất.

3.3 Yếu tố thời gian

Các nhà khoa học đã đưa ra quan điểm rằng tuổi đất là khoảng thời gian tính từ khi đất hình thành cho đến hiện tại. Tuổi đất không chỉ là một chỉ tiêu đơn thuần mà còn phản ánh quá trình hình thành đất trong một vùng đất cụ thể, bao gồm cả độ dài và tốc độ của quá trình đó. Ngoài ra, tuổi đất còn chứa đựng các thông tin về cường độ và thời gian của các yếu tố tác động đến quá trình hình thành đất này.

Qua nghiên cứu, các nhà khoa học có thể phân tích tuổi đất để hiểu rõ hơn về lịch sử và phát triển của một khu vực. Thông tin về tuổi đất giúp họ xác định được các sự kiện và quá trình tự nhiên, như sự phong phú hóa dinh dưỡng, hình thành mùn đất, hoặc cả các sự kiện địa chất quan trọng đã ảnh hưởng đến cấu trúc và thành phần của đất hiện tại. Nhờ vào việc nghiên cứu tuổi đất, chúng ta có thể đánh giá được mức độ ổn định và sinh thái của hệ đất trong quá khứ và hiện tại, từ đó đưa ra các chiến lược bảo vệ và quản lý đất hiệu quả hơn.

3.4 Yếu tố con người

Hoạt động sản xuất và sinh sống của con người có mối liên hệ mật thiết với tình trạng thổ nhưỡng của đất. Thực tế, phần lớn các hoạt động này không chỉ làm tăng chất lượng đất mà thay vào đó thường góp phần vào việc phá hủy các đất màu mỡ tự nhiên thông qua các hành động như đốt rừng để lấy đất làm nương rẫy và các hoạt động khai phá khác.

Tuy nhiên, cũng có những trường hợp nơi đất ban đầu rất xấu mà con người đã nỗ lực cải tạo bằng cách thực hiện các biện pháp như thấu chua hoặc rửa phèn. Đối với những đất đang bị bạc màu và suy giảm, người ta hạn chế canh tác một cách hợp lý và điều độ. Điều này giúp đất có thời gian hồi phục, đồng thời cung cấp phân bón tự nhiên, nâng cao độ dinh dưỡng và tạo độ phì cho đất, đồng thời giúp ngăn chặn quá trình xói mòn.

Những nỗ lực này không chỉ nhằm bảo vệ và cải tạo đất mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển bền vững của nguồn đất, đảm bảo sự sinh sản và phục vụ nhu cầu sản xuất nông nghiệp hiện tại và tương lai.