Bệnh viêm màng não mô cầu ở người lớn nguy hiểm không? Cách phòng ngừa

Bệnh viêm màng não mô cầu ở người lớn gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, điều trị khó khăn, tốn kém, ngay cả khi được điều trị tích cực người bệnh vẫn có nguy cơ tử vong hoặc chịu những di chứng nặng nề, kéo dài. Tỷ lệ tử vong của viêm màng não do não mô cầu khi được điều trị tích cực từ 5-15%. 20% người bệnh sống sót phải đối mặt với các di chứng về thể chất và tinh thần.

BS Bùi Công Sự - Quản lý Y khoa vùng 3 - miền Bắc, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC cho biết: “Vi khuẩn não mô cầu có 13 nhóm khác nhau có khả năng gây bệnh. Trong đó A, B, C, Y và W-135 là 5 nhóm vi khuẩn gây bệnh thường gặp và nguy hiểm nhất. Viêm màng não mô cầu có thể khiến người bệnh tử vong trong vòng 24 giờ và cần được cấp cứu khẩn cấp. 50% người bệnh tử vong nếu không được phát hiện và điều trị, dù được điều trị tích cực tỷ lệ tử vong vẫn rất cao, có thể lên đến 15%. Với các bệnh nhân may mắn sống sót sau điều trị, có 20% trường hợp chịu nhiều di chứng về thể chất và tinh thần như cắt cụt chi, điếc, mù lòa, rối loạn tâm lý, thiểu năng trí tuệ…”.

Tổng quan về bệnh viêm màng não mô cầu

Viêm màng não do não não mô cầu là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính có tỷ lệ mắc cao, lên đến 2,3/100.000 dân. Mỗi năm trên thế giới có khoảng 1,2 triệu ca mắc viêm màng não do não mô cầu, trong đó có 135.000 trường hợp tử vong. Tại Việt Nam, mỗi năm ghi nhận hàng chục ca mắc viêm màng não do não mô cầu các nhóm khác nhau.

Vi khuẩn não mô cầu có 13 nhóm khác nhau có khả năng gây bệnh, trong đó A, B, C, Y và W-135 là 5 nhóm vi khuẩn gây bệnh thường gặp và nguy hiểm nhất. Bệnh có các thể lâm sàng đa dạng như viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết, viêm màng trong tim, viêm khớp, trong đó viêm màng não và nhiễm khuẩn huyết là thường gặp và nguy hiểm nhất.

Trẻ nhỏ dưới 5 tuổi hệ miễn dịch chưa hoàn thiện là nhóm có nguy cơ mắc não mô cầu cao nhất, thanh thiếu niên và người lớn thường mang vi khuẩn não mô cầu không triệu chứng nên bệnh khởi phát đột ngột và là nguồn lây truyền chủ yếu trong cộng đồng, thường là nguyên nhân chính dẫn đến các vụ dịch viêm màng não.

Bệnh viêm não mô cầu ở người lớn có nguy hiểm không?

RẤT NGUY HIỂM. Bệnh viêm màng não mô cầu ở người lớn vẫn còn là một thách thức lớn về sức khỏe cộng đồng toàn cầu. Viêm màng não do não mô cầu có thể khiến người bệnh tử vong trong vòng 24 giờ và cần được cấp cứu khẩn cấp. 50% người bệnh tử vong nếu không được phát hiện và điều trị, dù được điều trị tích cực tỷ lệ tử vong vẫn rất cao, có thể lên đến 15%.

Với các bệnh nhân may mắn sống sót sau điều trị, có 20% trường hợp chịu nhiều di chứng về thể chất và tinh thần như cắt cụt chi, điếc, mù lòa, rối loạn tâm lý, thiểu năng trí tuệ…

Di chứng của bệnh viêm màng não mô cầu ở người lớn ảnh hưởng nặng nề đến tâm lý, sức khỏe người bệnh, là một gánh nặng lớn về kinh tế. Mù lòa, điếc, cắt cụt chi gây khó khăn cho người bệnh trong cuộc sống và sinh hoạt hằng ngày. Rối loạn tâm lý, thiểu năng trí tuệ thậm chí còn khiến người bệnh đánh mất khả năng học tập, làm việc, cần phải có sự chăm sóc đặc biệt của gia đình.

Viêm màng não do não mô cầu còn mang lại gánh nặng lớn về kinh tế, khi chi phí điều trị một ca bệnh có thể tốn kém hàng trăm triệu cho đến hàng tỷ đồng, phải huy động nhiều thiết bị và nguồn lực. Đó là chưa kể đến gánh nặng chi phí khi chăm sóc người tàn tật về sau.

Não mô cầu lây qua người lớn bằng đường nào? Ai có nguy cơ cao?

Con người là ổ chứa vi khuẩn não mô cầu trong tự nhiên. Vì vậy, nguồn lây bệnh chủ yếu là bệnh nhân và những người lành mang trùng. Trong các vụ dịch viêm màng não do não mô cầu, có đến 25% người nhiễm khuẩn không biểu hiện triệu chứng lâm sàng và trên 50% người khỏe mạnh mang vi khuẩn não mô cầu. Não mô cầu khuẩn lây truyền bằng việc tiếp xúc trực tiếp qua đường hô hấp, khi người lành hít phải các giọt bắn chứa vi khuẩn từ người bệnh. Lây truyền gián tiếp qua đồ vật hiếm khi xảy ra.

Một số đối tượng có nguy cơ cao mắc viêm màng não do não mô cầu có thể kể đến như:

• Trẻ nhỏ: Trẻ dưới 1 tuổi và đặc biệt là dưới 5 tháng tuổi, hệ miễn dịch đang trong giai đoạn phát triển, sức đề kháng với bệnh tật kém. 6 tháng sau sinh, miễn dịch trẻ có được qua nhau thai và sữa mẹ đã giảm dần và mất đi, nồng độ kháng thể bảo vệ từ mẹ suy giảm dẫn đến khả năng diệt khuẩn thấp, tăng nguy cơ mắc bệnh. Theo thống kê, trẻ dưới 1 tuổi có tỷ lệ mắc viêm màng não mô cầu xâm lấn cao gấp 10 lần (3,6/100.000) so với tỷ lệ dân số (0,28/100.000) và nhóm huyết thanh B chiếm 65% số trường hợp. [1]
• Thanh thiếu niên, người lớn: đây là nhóm đối tượng thường bị bỏ quên tiêm chủng trong khi đó, tỷ lệ người lành mang vi khuẩn não mô cầu nhóm B ở thanh thiếu niên chiếm đa số. Theo kết quả theo dõi tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, có khoảng 25% tân binh ở 18-25 tuổi mang vi khuẩn não mô cầu không biểu hiện triệu chứng. Trong đó, nhóm vi khuẩn mô cầu B chiếm 53,19% trường hợp.
• Người cao tuổi, người có bệnh lý nền mạn tính: người cao tuổi, người có bệnh nền như tim mạch, đái tháo đường, phổi tắc nghẽn mãn tính, thận mãn tính… mắc viêm màng não do não mô cầu có thể rất nghiêm trọng. Sức đề kháng ở nhóm đối tượng này đã rất yếu do tuổi cao và các bệnh lý nền “bào mòn”, dễ mắc các bệnh nhiễm trùng và khi mắc thêm bất kỳ căn bệnh nào khác cũng có thể khiến bệnh trở nên nặng hơn, tỷ lệ tử vong cũng cao hơn so với người có sức khỏe bình thường.

Các triệu chứng viêm màng não mô cầu ở người trưởng thành

Ở giai đoạn đầu của bệnh viêm màng não mô cầu ở người lớn, các triệu chứng thường không đặc hiệu và dễ nhầm lẫn với các bệnh siêu vi thông thường. Người bệnh có thể có các triệu chứng như một đợt cảm, cúm hay nhiễm Adenovirus, Rhinovirus: nhức đầu, đau họng, ho, sốt, buồn nôn…

Do đó bệnh rất khó phát hiện trong giai đoạn đầu, dễ chẩn đoán sai dẫn đến điều trị muộn. 15 giờ sau khi nhiễm mô cầu khuẩn, vi khuẩn xâm lấn hệ thần kinh trung ương, gây cứng cổ. Các triệu chứng đặc trưng như nổi tử ban hình sao, màu da bất thường, hay ban đỏ thường chỉ xuất hiện ở giai đoạn muộn của bệnh (từ giờ thứ 17 trở đi), việc điều trị lúc này đã trở nên khó khăn, tỷ lệ tử vong và di chứng cao.

Diễn biến của bệnh não mô cầu ở người lớn

Bệnh viêm màng não mô cầu ở người lớn là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính, tiến triển nhanh trong vòng 24 giờ từ các triệu chứng không đặc hiệu. Bệnh thường khởi phát với triệu chứng sốt cao đột ngột, nhức đầu và đau họng. Sau 12 giờ từ khi triệu chứng đầu tiên xuất hiện, người bệnh khó chịu, buồn nôn, giảm sự thèm ăn.

Sau 17 giờ tử ban xuất hiện nhiều nơi trên cơ thể, tập trung ở vùng thân mình và chi dưới, đi kèm các triệu chứng tiêu chảy, cứng cổ, lạnh tay chân, khó thở. 40% trẻ viêm màng não cấp tính do vi khuẩn có triệu chứng co giật. Triệu chứng có thể xảy ra ở cả người lớn. 12% người bệnh hôn mê. Sau 24 giờ, viêm màng não do não mô cầu có thể khiến người bệnh tử vong.

Cách phòng ngừa bệnh viêm não mô cầu cho người lớn

Cách phòng ngừa bệnh viêm màng não mô cầu ở người lớn và trẻ em hiệu quả nhất là tiêm phòng đầy đủ, đúng lịch. Hiện vắc xin phòng viêm màng não do não mô cầu chưa có trong chương trình tiêm chủng mở rộng, tỷ lệ tiêm vắc xin chưa cao dẫn đến số người có miễn dịch phòng bệnh rất thấp.

Bên cạnh đó, người lành mang trùng cao là nguồn phát tán mầm bệnh ra cộng đồng khó kiểm soát. Nên không chỉ người lớn mà trẻ em, thanh thiếu niên, thanh niên cũng cần tiêm vắc xin phòng viêm màng não do não mô cầu để ngăn chặn nguy cơ lây lan bệnh trong cộng đồng.

Các chuyên gia khuyến cáo trẻ từ 2 tháng tuổi trở lên và người lớn, đặc biệt là những người có bệnh lý nền mạn tính cần tiêm vắc xin phòng bệnh sớm. Các nhóm huyết thanh phòng các chủng gây ra do viêm màng não không phòng ngừa chéo, do đó dù đã được chủng ngừa vắc xin phòng viêm màng não mô cầu nhóm B, vẫn cần tiêm thêm vắc xin phòng các nhóm A, C, Y và W-135.

Hiện Hệ thống tiêm chủng VNVC là đơn vị tiêm chủng duy nhất tại Việt Nam có đầy đủ 3 loại vắc xin phòng các nhóm huyết thanh não mô cầu nguy hiểm, kịp thời đáp ứng nhu cầu tiêm chủng phòng bệnh cho trẻ em và người lớn từ 2 tháng tuổi đến 55 tuổi, gồm: vắc xin phòng não mô cầu nhóm B thế hệ mới (Bexsero - Ý); vắc xin phòng ngừa não mô cầu nhóm BC (Mengoc BC - Cuba) và ACYW-135 (Menactra - Mỹ).

Cả 3 loại vắc xin này được sử dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia trên thế giới. Trong đó, các vắc xin thế hệ mới như Bexsero và Menactra được ưu tiên sử dụng, để phòng ngừa nhiều hơn các chủng vi khuẩn não mô cầu.

Vắc xin não mô cầu thế hệ mới Bexsero được sản xuất trên công nghệ tiên tiến mới nhất, tiếp cận dựa trên hệ gen não mô cầu khuẩn, chứa 4 thành phần kháng nguyên của nhóm B mang đến khả năng tiêu diệt hiệp đồng cao và bao phủ nhiều chủng vi khuẩn não mô cầu nhóm B hơn. Vắc xin có hiệu quả bảo vệ lên đến 95% trước các bệnh lý não mô cầu xâm lấn nhóm B như viêm màng não, viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết,…

Vắc xin Menactra được Sanofi Pasteur sản xuất theo công nghệ Polysaccharide cộng hợp, phòng được 4 nhóm huyết thanh A, C, Y, W-135. Từ khi được đưa vào sử dụng, vắc xin giảm đến 90% các ca bệnh ở các nhóm huyết thanh chính gây bệnh là C, Y và W-135.

Để được tư vấn chi tiết và đặt lịch tiêm các loại vắc xin phòng viêm màng não do não mô cầu tại VNVC, Quý Khách vui lòng liên hệ Hotline 028 7102 6595 hoặc trungtamtiemchungvnvc để được hỗ trợ.

⇒ Xem thêm: Nên tiêm viêm màng não mô cầu AC hay BC? Cần tiêm Bexsero không?

Chẩn đoán viêm màng não mô cầu ở người lớn

Người có triệu chứng thực thể như sốt, thay đổi trạng thái tinh thần và gáy cứng nên nghi ngờ viêm màng não do vi khuẩn. Tuy nhiên, các triệu chứng lâm sàng ban đầu của bệnh có thể khác nhau ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, có thể nhẹ và thậm chí không xuất hiện ở người bệnh cao tuổi, người nghiện rượu hoặc suy giảm miễn dịch. Chẩn đoán dựa vào các dấu hiệu lâm sàng có thể rất khó khăn ở các đối tượng sau:

• Ở người từng phẫu thuật can thiệp thần kinh: có thể làm thay đổi trạng thái tâm thần và độ cứng cổ.
• Ở người cao tuổi, bệnh nhân nghiện rượu: thay đổi trạng thái tâm thần do bệnh não chuyển hóa, do té ngã dẫn đến tụ máu dưới màng cứng hoặc do nhiều nguyên nhân khác.

Trong các trường hợp trên, triệu chứng lâm sàng không điển hình có thể gây nhầm lẫn trong chẩn đoán và chậm trễ trong điều trị,. Do đó, nếu phát hiện những gợi ý nghi ngờ viêm màng não do vi khuẩn, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân thực hiện các xét nghiệm thường quy bao gồm:

• Phân tích dịch não tủy
• Công thức máu toàn phần và công thức bạch cầu
• Xét nghiệm bilan chuyển hóa
• Cấy máu cộng với phản ứng chuỗi polymerase (PCR), nếu có.

Điều trị bệnh viêm màng não mô cầu ở người lớn

Thuốc kháng sinh là phương pháp điều trị chính cho các trường hợp viêm màng não do vi khuẩn. Ngoài ra, phương pháp điều trị còn bao gồm chống viêm dây thần kinh sọ não và giảm ICP (tăng áp lực nội sọ). Trong hầu hết các trường hợp viêm màng não mô cầu, bệnh nhân phải nhập viện khoa hồi sức tích cực ICU.

Một số loại thuốc kháng sinh thường được dùng để điều trị và dự phòng viêm màng não do não mô cầu có thể kể đến như sunfamit, penicillin. Khi quyết định sử dụng thuốc kháng sinh, các bác sĩ phải đảm bảo chắc chắn thuốc nhạy cảm với vi khuẩn não mô cầu.

Đối với người lớn điều trị đặc hiệu viêm màng não mô cầu sử dụng thuốc kháng sinh, bác sĩ thường chỉ định dùng penicillin G 2 triệu đơn vị, tiêm tĩnh mạch cách 2 giờ/lần hoặc ampicillin 2 gam, hoặc cephalosporin thế hệ III 2 gam, tiêm tĩnh mạch 4 lần trong 24 giờ. Thời gian điều trị trung bình 10 ngày. Các biện pháp điều trị hỗ trợ khác bao gồm: [2]

• Truyền dịch
• Thuốc chống động kinh
• Điều trị nhiễm trùng kèm theo
• Điều trị các biến chứng cụ thể.[3]

Viêm màng não mô cầu vẫn còn là một thách thức lớn về sức khỏe cộng đồng toàn cầu. Bệnh viêm màng não mô cầu ở người lớn và trẻ em có khả năng gây tử vong chỉ trong vòng 24 giờ. Dù được phát hiện và điều trị tích cực nguy cơ tử vong vẫn rất cao, đi kèm các di chứng và ảnh hưởng nặng nề đến tâm lý, sức khỏe người bệnh, mang lại gánh nặng lớn về kinh tế cho gia đình. Do đó, trẻ từ 2 tháng tuổi trở lên và người lớn, đặc biệt là những người có bệnh lý nền mạn tính cần tiêm vắc xin phòng bệnh sớm.